تروریسم مربوط به هیچ قوم و زبان نیست، تروریست یعنی وحشت و دهشت:
اما بر میگردیم به حادثه اخیر ایالات متحده آمریکا که رحمان الله لکنوال انجام داد، یک تعداد آنرا هویت قومی می‌دهند در حالیکه چنین نیست، از طرف دیگر مدتی می‌شود که جوانی بنام آقای یاور همیشه در رسانه ها حاضر می‌شود و می‌گوید که من افغان نیستم، ضمنأ روز گذشته آقای امرالله صالح معاون رئیس جمهور پیشین کاروان دیگری را آغاز کرده که من افغان هستم، اینکه اینها از این کلمه چه ثمره ی می‌گیرند مورد بحث من نیست.
اما من میخواهم در این تحلیل جملات و کلمات را به بحث بگیرم که سرنوشت افغانستان را به چالش کشیده است.

تحلیل را از اینجا آغاز می‌نمایم که افغان یا افغانستانی، چون یک تعداد افغان می‌گویند و یک تعداد افغانستانی...
افغان یا افغانستانی؟ نگاهی علمی، تاریخی و اجتماعی به یک بحث حساس هویتی من را واداشت تا دقیق تر و بی طرفانه تر صحبت نمایم.
در سال‌های اخیر، بحث در مورد کاربرد واژه‌های افغان و افغانستانی حتی بعضی ها خراسانی در میان مردم افغانستان به یکی از موضوعات پرچالش و حساس هویتی تبدیل شده است. گروهی از شهروندان کشور خود را افغان می‌نامند، در حالی‌که برخی دیگر ترجیح می‌دهند خود را افغانستانی بخوانند. این اختلاف ظاهراً زبانی، در واقع بازتابی از یک مسئله‌ عمیق‌تر تاریخی، قومی، و هویتی است.
آنچه که من میخواهم در اینجا با شما شریک بسازم...

الف- ریشه واژه افغان؛
در منابع تاریخی کهن، واژه افغان عمدتاً به قوم پشتون اطلاق می‌شد. در کتاب‌های تاریخی مانند تاریخ‌نامه هرات یا بابرنامه نیز این کاربرد دیده می‌شود. اما در قرون اخیر، به‌ویژه با شکل‌گیری دولت مدرن در افغانستان، این واژه از یک هویت قومی به یک هویت ملی ارتقا یافت. در قانون اساسی افغانستان نیز افغان برای همه‌ی اتباع کشور به‌کار رفته است.

ب- واژه افغانستانی از کجا آمده است؟
از دیدگاه زبانی، افزودن پسوند (ی) برای اشاره به شهروند یک کشور (مانند ایرانی، پاکستانی، تاجیکی، آمریکایی انگلیسی و غیره) امری رایج در زبان فارسی و سایر زبان‌های جهان است. به همین دلیل، شماری از شهروندان کشور برای پرهیز از نسبت‌دادن هویت قومی پشتونی به خود، واژه افغانستانی و خراسانی را ترجیح می‌دهند. آنان بر این باورند که این واژه بیانگر همه اقوام کشور به صورت برابر است.

ج - حساسیت هویتی و دلیل اختلاف؛
در جامعه‌ی چندقومیتی افغانستان، زبان، قومیت و هویت، همواره از عوامل پرتنش بوده‌اند. بسیاری از غیرپشتون‌ها با کاربرد افغان به عنوان هویت ملی مشکل دارند، چرا که آن را هم‌سنگ با قوم پشتون می‌دانند. این گروه‌ها نگران‌اند که این واژه، هویت آن‌ها را حذف یا محو کند. در مقابل، برخی دیگر بر این باورند که افغان در بستر ملی، یک واژه فراگیر شده و نباید به معنای قومی آن بازگردانده شود.

د- حالا می‌خواهم از نظر حقوقی خدمت شما عرض نمایم.
در اسناد رسمی دولت افغانستان، از جمله پاسپورت، شناسنامه و سایر مدارک، واژه افغان برای شهروند به کار می‌رود. در سطح بین‌المللی نیز سازمان‌های جهانی اتباع این کشور را افغان می‌نامند. تغییر رسمی این نام نیازمند بازنگری قانون اساسی و توافق ملی در بین همه اقوام است.

هـ - راهی به سوی تفاهم؛
راه‌حل این چالش نه در حذف یکی و تثبیت دیگری، بلکه در گفتگوی فراگیر ملی نهفته است. باید فضایی فراهم شود تا همه اقوام افغانستان احساس تعلق و دیده‌شدن داشته باشند. تا زمانی که بی‌عدالتی، تبعیض و برتری‌طلبی قومی وجود داشته باشد، واژه‌ها بار تنش خواهند داشت و پر تنش تر خواهد شد.

جمع‌بندی؛
بحث افغان یا افغانستانی تنها یک اختلاف زبانی نیست؛ بلکه بازتابی از یک درد تاریخی، احساس نادیده‌گرفته‌شدن، و بحران هویت ملی است. ما به عنوان مردمی با ریشه‌های عمیق تاریخی، فرهنگی و دینی، نیاز داریم تا به‌جای اختلاف بر سر واژه‌ها، به سمت ساختن یک هویت ملی فراگیر، عادلانه و محترم برای همه اقوام حرکت کنیم. تنها در این صورت است که افغان یا افغانستانی بودن، دیگر مایه‌ی جدایی نخواهد بود، بلکه نماد وحدت و سربلندی مشترک خواهد شد، در غیر آن با ادامه این وضعیت بحران قومی و زبانی افغانستان را بطرف خواهد برد که عواقب خیلی بدی خواهد داشت.

احمد سعیدی