بازگشت مهاجرین و گذار از حکومت به دولت؛ چشم‌اندازی برای نوسازی افغانستان؛
افغانستان در دهه‌های اخیر، صحنه‌ی کشمکش‌های خونین، اشغال نظامی، افراط‌گرایی دینی و بحران‌های سیاسی پیاپی بوده است. هر موج از تغییرات سیاسی، به‌جای ایجاد دولت ملی پایدار، به تولید نوعی حکومت موقت، خشن و اقتدارطلب منجر شده که نه بر پایه‌ی اراده‌ی مردم، بلکه بر اساس زور، ایدئولوژی و حذف دیگران بنا شده است. نتیجه‌ی این مسیر، چیزی جز ویرانی ساختارهای دولتی، فرسایش اعتماد اجتماعی، مهاجرت میلیونی، و ریشه‌دوانی فقر و بی‌ثباتی نبوده است.

در این میان، یکی از بزرگ‌ترین خطاهای گذشته، نادیده‌گرفتن نقش مردم در ساختار قدرت و انحصارگرایی سیاسی بوده است؛ چه از سوی رهبران تکنوکرات وابسته به خارج و چه از سوی گروه‌های سنت‌گرای مسلح. نتیجه، به‌جای دولت، «حکومت» بوده است؛ حکومتی بی‌پاسخ‌گو، غیر شفاف و بی‌ثبات.
امروز، با بازگشت موج بزرگی از مهاجرین از کشورهای همسایه، فرصت تاریخی جدیدی پدید آمده است. این موج، علاوه بر چالش‌های انسانی و اقتصادی، حامل ظرفیت‌های علمی، فنی، تجربی و اجتماعی بی‌بدیلی است که می‌تواند موتور محرک نوسازی ملی باشد.
اما این نوسازی، نیازمند عبور از ساختارهای کهنه و رهبران فرسوده‌ای است که تجربه‌های تلخ گذشته را رقم زدند. افغانستان برای عبور از بن‌بست تاریخی خود، نیازمند «گذار از حکومت به دولت» است؛ یعنی گذار از سلطه‌ی انحصاری و قبیله‌ای به‌سوی حکمرانی مدنی، شفاف، مشارکتی و عقلانی. این سیاهه، بر آن است تا در پرتو این ضرورت، راهکارهایی برای حکومت‌داری کارآمد و توسعه‌ی اقتصادی با محوریت بازگشت مهاجرین پیشنهاد کند.

۱. بحران مشروعیت و ضرورت بازسازی ساختار سیاسی؛
الف) فقدان نمایندگی مردمی:
ساختار کنونی حکومت طالبان فاقد پشتوانه انتخابی و مشارکتی است. اقوام، اقلیت‌ها، زنان و نخبگان عملاً در هیچ سطحی از تصمیم‌گیری نقش ندارند. ادامه چنین وضعیتی نه‌تنها انسجام ملی را تهدید می‌کند، بلکه زمینه‌ساز بی‌اعتمادی عمومی، مهاجرت بیشتر و فروپاشی اجتماعی خواهد بود.

ب) نبود پاسخگویی سیاسی:
طالبان در برابر هیچ مرجع بالادستی، نهاد مدنی یا رسانه‌ای پاسخگو نیست. نبود شفافیت در مدیریت منابع، نحوه تصمیم‌گیری و توزیع امکانات، منجر به فساد، تبعیض و تشدید بی‌عدالتی شده است.

ج) ضرورت گذار به ساختار مشارکتی:
تنها راه خروج از بحران مشروعیت، **حرکت به‌سوی نظامی مبتنی بر مشارکت ملی و گفت‌وگوی بین‌الافغانی** است. ایجاد شوراهای مشورتی، پذیرش نقش نخبگان در تصمیم‌سازی و تقویت سازوکارهای پاسخگویی از جمله گام‌های ابتدایی در این مسیر است.

د) عبور از رهبران فرسوده و روآوری به نخبگان جوان و شایسته:
برون‌رفت از چرخه معیوب گذشته، نیازمند تغییر نسلی در ساختار قدرت است. تداوم تکیه بر چهره‌های تکراری، ناکارآمد و خسته، موجب ایستایی نظام می‌شود. افغانستان برای بازسازی خود به نسل جوان، باسواد، خلاق و وطن‌دوست نیاز دارد. فرصت‌دادن به نخبگان جوان نه‌تنها نیازی ملی بلکه ضرورتی تاریخی است که می‌تواند شالوده حکومت مدرن را بنا نهد.

۲. راهبردهای اقتصادی با توجه به جغرافیای افغانستان و بازگشت مهاجرین؛
الف) اقتصاد مقاومتی مبتنی بر منابع بومی:
افغانستان دارای منابع غنی طبیعی چون معادن، آب‌های زیرزمینی، زمین‌های زراعی و انرژی‌های تجدیدپذیر است. تمرکز بر استخراج قانونی، حمایت از کشاورزی بومی و دامپروری سنتی، می‌تواند پایه‌گذار اقتصادی پایدار و خوداتکا باشد.

ب) توسعه زیرساخت در مناطق مهاجرپذیر:
مناطقی همچون ننگرهار، نیمروز، هرات و قندهار، که با موج بازگشت مهاجرین مواجه‌اند، نیازمند سرمایه‌گذاری در زمینه مسکن، راه، آموزش، درمان و بازارچه‌های مرزی‌اند.

ج) حمایت از اقتصاد جامعه‌محور:
تشکیل تعاونی‌های محلی در حوزه کشاورزی، صنایع دستی، خدمات و انرژی‌های کوچک، علاوه‌بر اشتغال‌زایی، موجب تقویت حس تعلق مهاجرین بازگشته و تحکیم همبستگی اجتماعی خواهد شد.

۳. مدیریت بازگشت مهاجرین؛ چالش و فرصت؛
بازگشت مهاجرین می‌تواند به عاملی برای نوسازی اقتصادی و اجتماعی تبدیل شود، به شرط آنکه به‌درستی مدیریت گردد:
- تشکیل بانک اطلاعاتی از بازگشت‌کنندگان با تفکیک مهارت‌ها و نیازها
- اولویت‌دادن به آنان در پروژه‌های عمرانی، خدماتی و تعاونی‌ها
- ایجاد مراکز آموزش فنی‌-حرفه‌ای برای افزایش مهارت‌آموزی
- حمایت روانی و اجتماعی از خانواده‌ها برای کاهش آسیب‌های ناشی از مهاجرت

نتیجه‌گیری:
طالبان اگر خواهان ساختن افغانستانی باثبات، آزاد و آبرومند است، چاره‌ای جز عبور از تجربه‌های شکست‌خورده، پذیرش اصلاحات سیاسی، و حرکت به‌سوی مشارکت ملی و توسعه بومی ندارد. هرگونه تأخیر در این اصلاحات، کشور را بیش از پیش به ورطه انزوا و بحران سوق خواهد داد.

پیشنهادهای راهبردی:
1. گذار از حکومت انحصاری به ساختار دولت‌محور؛
برای نجات افغانستان، طالبان باید از ساختارهای گروهی و ایدیولوژیک به ساختاری ملی، شفاف، قانون‌مدار و پاسخگو تبدیل شود.
2. نهادسازی برای انتقال قدرت به نخبگان جوان؛
ایجاد نهادهایی همچون «شورای نخبگان ملی»، «آکادمی حکومت‌داری نوین» و برنامه‌های جانشین‌پروری می‌تواند بستر عملی برای ورود نسل جدید به ساختار تصمیم‌سازی فراهم کند.
در نهایت،موج بازگشت مهاجرین، هرچند چالشی بزرگ است، اما می‌تواند آغازگر نوسازی افغانستان باشد**؛ اگر با عقلانیت، عدالت و جوان‌گرایی همراه گردد.

احمد محمودی – تهران.

>>>   دیر شده دیر است چهار زانو نشستن دیگه دیر شده

>>>   Naseem Qayomy
استاد گرامی،
باور کنید که هر جمله از این متن، مثل سندی تاریخی‌ست که از دل رنج‌ها، خیانت‌ها و بازی‌های سیاسی بیرون کشیده شده. شما نه تنها حقایق تلخ مهاجرت اجباری ما را با جسارت و دقت به تصویر کشیدید، بلکه صدای گم‌شده‌ی میلیون‌ها انسانی شدید که سال‌هاست در آوارگی، تحقیر و قربانی شدن، خاموش مانده‌اند.
این نوشته فقط تحلیل سیاسی نیست، یک فریاد خاموشِ جمعی‌ست که شما آن را صدا دادید؛ صدای مردمی که در تاریکی سیاست‌های کثیف منطقه‌ای، بی‌گناه له شدند. اشارات‌تان به نقش بازیگران بزرگ جهانی و منطقه‌ای، به‌خصوص استفاده ابزاری از مهاجرین افغان، چنان دقیق و دردناک بود که هر خواننده‌ی آگاه را به سکوت و تأمل عمیق وادار می‌کند.
شما نه‌تنها روایتگر یک درد بودید، بلکه افشاگری کردید که تاریخ ثبت نکرده و رسانه‌ها عمداً از آن عبور کردند. صراحت شما در برابر خیانت‌های تاریخی و استفاده‌جویی‌های استخباراتی، ستودنی‌ست.
خدا کند صدای‌تان خاموش نشود، قلم‌تان همیشه توانمند بماند و نسل امروز از شما بیاموزد که تاریخ را باید نوشت، نه فقط تحمل کرد. 🙏

>>>   سباوون رباني
جناب ستیز،
تحلیل شما، آینه‌ای تمام‌قد از زخم‌های چرکین تاریخ ماست؛ زخمی که هر بار که لب می‌گشاید، نه تنها از گذشته سخن می‌گوید، که وجدان خوابیده‌ی امروز را نیز صدا می‌زند. سخنان شما را با دقت و تأمل خواندم؛ تصویری که ترسیم کرده‌اید، گرچه تلخ و گزنده است، اما انکار آن چیزی جز فرار از حقیقت نخواهد بود.
آری، مهاجران افغانستان، در دوره‌ای به ابزاری برای سوداگری سیاسی تبدیل شدند؛ نه از روی خواست خویش، که از سر ناچاری. از دروازه‌های کویته و پشاور تا پشت اتاق‌های راولپندی، رنج و درد مردم ما، به بهای سازش و قدرت‌طلبی معامله شد. تاریخ گواه است که «جهاد»، در قامت تئوری برژنسکی و کارتر، نه برای نجات افغانستان که برای شکست شوروی و آبادانی پاکستان تعریف شد.
و امروز، همان دست‌هایی که روزی با نیت منافع ملی خود، مهاجر را تاج سر می‌نامیدند، اکنون همان مهاجر را با تحقیر و خشونت به دروازه‌ی اخراج سوق می‌دهند. این نه تغییر رویکرد است، بلکه پایان یک مأموریت تاریخی است که پاکستان با دقت آن را به انجام رسانده است.
اما، آنچه تحلیل شما را از یک گزارش خبری فراتر می‌برد، تأکید شما بر ریشه‌های درونی این فاجعه است: نفرت درونی، تفرقه‌ی قومی، جهل مذهبی، و ناتوانی ما در خلق یک وحدت ملی اصیل. اگر پاکستان به اهدافش رسیده است، بی‌شک بخشی از آن به خاطر غفلت ما از خودمان بوده است.
آری، امروز هم ما فرصت داریم، اگر بیدار شویم. اگر دریابیم که نه هویت قومی، نه زبان، نه مذهب، و نه گذشته‌ی سیاسی، هیچ‌کدام نباید توجیهی برای دشمنی داخلی باشد. اگر بفهمیم که دشمن اصلی، مرزهای ما را از بیرون نمی‌گشاید، بلکه دروازه‌های ذهن ما را با نفرت و تعصب از درون فتح می‌کند.
آقای ستیز، با تحلیل شما می‌توان گریست، می‌توان خشمگین شد، اما آنچه باید کرد، بیدار شدن است. افغانستان فردا را، با اشک و نفرین نمی‌توان ساخت؛ با اراده، خرد جمعی و همبستگی ملی باید آن را بنا کرد. از گذشته باید عبرت گرفت، اما در گذشته ماندن، همان چیزی‌ست که دشمنان ما می‌خواهند.
باشد که این فریاد شما، زنگ بیدارباشی باشد برای همه‌ی ما؛ که دست از دشمنی با خویش برداریم، و وطن را، نه با شعار، که با شعور و همکاری، بازسازی کنیم.

>>>   Kamela Sultani
یک تعداد پاکستانی هم بنام مهاجر داخل کشور شدن وقتی با ایشان مصاحبه میشود نه پشتو ونه فارسی بلد آند به زبان اردو حرف میزنند محاجرین کشور ما به چه بی عزتی از کشور شان خارج میشود اما آنها از همه امتیازات بر خوردار آند باید آنها تشخیص شوند و دوباره رد مرز شوند

>>>   محمد محسن نجفى
چشم پوشی از جنایات خلق و پرچم و نادیده گرفتن مبارزه برحق مردم افغانستان علیه شوروی و مزدوران شان بخاطر جنایات دزدان و مافیای هشت ثور حتی معذرت می خواهم استاد شرف و و جدان تانرا زیر سوال میبرد این بدور از انصاف و وجوانمردیست قضاوت یک جانبه متاسف ام برایتان ، این حرف ها به هیچ نوع دفاع از دزدان و مافیا و جنایات شان بنام مجاهدین نیست دفاع از معلم بیچاره ایکه بنام اشرار در کوته های امنیت دولتی صد ها نوع شکنجه دید و در پلیگون پل چرخی زنده بگور شد است دفاع برادر سک و هندو که بنام ضد انقلاب تمام جوانیش را در زندان گذشتاند و جایدادش برای سازمان جوانان داده شد است استاد محترم خدا از شما سخت پرسان خواهد کرد

>>>   عبدالحق همراز
رهبران وسیاسیون که به خاطری منافع شخصی خود به افغانستان خیانت کردند در هردو عالم رسوا وشرمنده باشند هرگونه رنج وستمی که بالای این ملت درهرگوشه ای دنیا تحمیل شده است همگی ازخاطری همین وطن فروشان است بااستفاده ازدین وجهاد همیشه ملت را آله دست خود قراردادند اما باتآسف خود جنابان عالی کدام عمل غیرشرعی نبوده است که انجام نداده باشند درشرایط فعلی مهاجرین افغانستان سرخط اخبار دنیاست بجز خداوند هیچ دلسوز وداد رسی ندارند یک تعداد محدود ازطریق رسانه ها صدا بلند می‌کنند هیچ گونه جنبه عملی ندارد فقد مانند یک اعلانات تجارتی است وبس هرآن کسی که خود را رهبر ومسول می‌دانند بجای زنده ماندن باید بمیرند بخدا ننگ است شرم است برایتان که خود را رهبر ومسول میدانید ازاین وضعیت کرده بدترنخواهد بود که هیچ افغانی درهیچ گوشه ای دنیا درامن نیست شب و روز شان زیرشکنجه وظلم سپری میشود

>>>   Fahim Ahmadi
تحایل ملک ستیز یک جانبه است
اصل بنیاد ماجرا منشه اصلی ماجرا بیان نه می‌کند حکومت داود خان در افغانستان چی مشکل داشت امنیت بود ،پلان های اقتصادی ، بازسازی وغیره وجود داشت وطن بسوی اداری وترقی روان بود ولی اولاد های لینین به قول چپی ها لینین کبیر کودتاه را را انداختند منشه بدبختی افغانستان شروه شد وتا امروز روان است باید قضاوت همه جانبه باشد در غیر آن هر شخص احترام واعتبار خودرا با تحلیل های یک جانبه از دست می‌دهد
ما از رهبران دزد خائن به اصطلاح جهادی دفاع نه میکنیم

>>>   محمد امین مومن
ستیز صاحب آغاز گراین این بد بختی کی بود ؟زمینه طلایی را برای پاکستانی ها کی ساخت؟از سبب اصلی عبور کردی این حزب خلق وپرچم بود که اینهمه بدبختی راآورد

>>>   Obaidullah Obaid
باوجوداین حالت درهمین چند روز نزدیک یگ گروه اززنان به اصطلاح روشنفکر، مدافع حقوق زنان وحقوق اقلیت های قومی و مذهبی به دیدار نماینده پاکستان برای افغانستان وسایر اراکین پاکستان که ازانها نام برده نشده است امده بودند وخواستار نقش شان باحمایت پاکستان درنظام پسا طالبان شدند.
جای افسوس وشرم نیست مگر وقتی یکتعداد بزرگان به اصطلاح چنین کنند ازدیگران چی گیله وازپاکستان چی گلایه تازمانیکه خر باشد پیاده گشتن عین خری است.

>>>   Mahfooz Samim
پاکستان ، چه در گذشته چه در حال و چه در آینده با تعقیب ماهرانه سیاست نفاق و شقاق میان مردم افغانستان و تشویق و ترغیب مردم نا آگاه به حمایت از بنیادگرایان مذهبی و تبدیل مکاتب به مدارس جهت مغز شویی نسل جوان میخواهد بحران سیاسی ، اقتصادی ، اجتماعی ، اختلافات قومی ، زبانی و مذهبی را برای تحقق برنامه های طویل مدت اش و بدنامی مردم افغانستان در سطح منطقه و بین المللی دامن بزند و افغانستان را در انزوای سیاسی قرار دهد .

>>>   Hedayat Asvakan
فاجعه کنونی افغانستان، ریشه دارددرکودتای نامیمون ۷ ثور ۱۳۵۷ ودرپی آن تجاوزقشون سرخ شوروی به افغانستان.
اگرقوای متجاوز شوروی روستا ها ی افغانستان را توسط بم های ناپالم، اورگان، لونا، سکاد… منهدم نمی کردومردم را که ضد رژیم مستند و روس های اشغالگرشوریده بودند، زیرچین تانک ها خردوخمیر نمی کرد، ملیون ها نفر به پاکستان، ایران وسایر کشور ها آواره نمی شدند ونظامیان پاکستان دست باز برای ویرانی درافغانستان نمی داشتند. درآن زمان درافغانستان یک رژیم مستبد وابسته به شوروی سابق حاکم بود که برای منافع بیگانه دوشادوش عساکرروس در روستا ها هموطنان خود را به قتل می رساند ودرشهر ها مخالفین سیاسی را می کشت ویا به زندان می افگند.
تاریخ مسخ نمی گرد.

>>>   محموده جدیر
پشت پرده ای خروج این مهاجران نقشه ای کثیف دگر پاکستان جریان دارد آنهم فرستادن افراد داعش به افغانستان تحت پوشش مهاجر ، و دوم اینکه تاحال هر مصاحبه ای که با این مهاجران بظاهر بیچاره انجام همه شان از قوم پشتون استند و از اینطرف برایشان از قبل در ولایت های سمت شمال چراگاه ها برای رمه ها و زمینهای حاصلخیز که غصب شده است در انتظارشان است . وای بر ملت ما .....

>>>   Abdul Mohmand
جوانان عزیز، پیروزی ما در اتحاد اتفاق ماست، آیا میدانید که از آباسین تا دریای آمو خاک افغانستان می باشد!؟
حالا وقت آن رسیده که انگلو پنجاب حرامیان انگلیس، تجزیه شود، و به هندوستان سپرده شود.
بلوچستان پشتونستان دوباره به افغانستان ملحق گردد.

>>>   هریوا یی
اغاز گر تمام مصایب چهل وچند ساله کشور جناح های مزدور بی خدا خلق وپرچم بودند وهستند وطن فروشی قتل عام قوم پرستی وحشت ودهشت ووو از انها به ما به ارث رسیده است

>>>   Aziz Wahed
درود استادگرامی ،تحلیل واقعی ازروند سیرتاریخی افغانستان درچهاردهه ؛ دراین میان دردومسله ایشاره صورت نگرفته یک ،روشنفکران چپی وطن فروش که زمینه تجاوزروس را مساعد ساخت وآغازشروع بدبختی مردم افغانستان دوم اینکه افتخار همه جهادیون افغانستان برمبنای نابود ی افغانستان که جهاد درمقابل مکتب ؛ شفاخانه سرک ویرانی شهرها صورت گرفت که تآمین کننده نفع امریکا ؛ عربستان وپاکستان شد. وعلل این روندکه به کجا خاتمه خواهد یافت؟

>>>   Yasamin Seddiqi
واقعیت های که مانند خنجر زهرآلود!! هرقدر کاویده شود همانقدر دود از دودمان بدبختی های روزافزون ما روان میشود...
قلم تان پر رنگ ستیز صاحب
به امید یک پارچه شدن و همدیگر پذیری مردم و میهنم....

>>>   Saboor Fersat
اگر پاکستان به نفع آش نبود هرگز ... مثل گلبدین ویا طالب تربیه نمی کرد اما چرا این همه رهبران بی عقل بی فراست که هرگز خوب را از بد وبد را از خوب تشخیص ندادند بجز حضرت مسعود رحمت الله علیه که او درمدتی کوتاه تمام مهربانی گرگان دال خور را تشخیص داد

>>>   Sayed Zaker Shah Sadat
متأسفانه که خود کرده ها را نه درد است و نه درمان !!!
حکومت نزدیک به پنج دهه ی گذشته تحت هر نام و شعاری که افغان های مظلوم را به مهاجرت ها مجبور ساختند، در حقیقت خیانت ملي و جنایت بشري را مرتکب شده اند که در قدم اول محاکمه ی رهبری و مسؤلین هر دوره را باید خواست .
حتی حاکمان کنونی در افغانستان با چشم پوشی از حقوق حقه و شرعی ملت افغان چشم پوشی می‌کنند که در ذات خود خلاف منافع ملی حرکت می‌کنند!!
پس در قدم اول باید از خود و رهبران معامله گر و خود کامه ی ادوار مختلف بالاتر از چهار دهه را محاکمه نمود و در قدم دوم شرایط را برای تطبیق عدالت اجتماعی مهیا نمود تا هیچ یک تبعه ی افغان مجبور به هیچگونه مهاجرت نشود !!
بعدآ حساب و کتاب را با دشمنان تاریخی افغانستان آغاز نمود !!

>>>   محمداحسان عمر
واقعیت های آشکار وانکار ناپذیر . با دریغ و تاسف ازکوتاه بینی وساده اندیشی مردم مادر
گذشته وهمین اکنون هم برای رسیدن به مقاصد واهداف شوم شان استفاده وبدترین
شرایط وحالت را بمردم وکشور ما تحمیل وهرگز از ادامه خصومت ‌ودشمنی منصرف
نخواهند شد .بارزوی بیداری ‌وآگاهی مردم ما

>>>   Anwar Raufi
پاکستان هرچه کرده برای منافع ملی خود کرد و می کند، نوش جان شان.
جناب ستیغ نباید پاکستان را ملامت کرد چون هرچه می کند بخاطر منافع ملی شان می کند.
افغانها متاسفانه منافع ملی را قربانی منافع شخصی و خانوادگی و قومی می کند.

>>>   Hashmat Ullah Mansouri
استاد گرامی! خواهشاً یک برنامه جامع برای وحدت ملی ،ملت پیچاره و مظلوم ما موُثر ومفید باشد از هر طریق ممکن، حضوری یا غیرمستقیم به این گروهک تروریستی بفرستید تا دیر نشود که سرنوشت آنها هم مانند مجاهدین راولپندی واقع نشود و تیکه داران جهاد دوباره به یک سلسله اقداماتی خواهند متوصل شوند که بدبختی آنرا ملت دربدر آواره که درکشورهای همسایه بسر می‌برند،بپردازند.
یکی از مسؤلیت وجدانی وانسانی شما خواهند بود. برحال ملت تان ترحم کنید که تاریخ گواه شما خواهد بود.

>>>   Abdulshakoor Eilyar
احسنت استاد بزرگوار
قلم تان رسا و عمر تان طولانی باد که واقعیت هارا قلم رنجه فرموديد، پاکستان با آن‌همه عداوت هایش روزی به باطلاق نیستی غرق خواهدشد هرکه نابودگران را پرورش‌ دهد خودش را نابود خواهد کرد

>>>   Shahmahmood Z
urmate
متآسفانه که چنین است جناب ستیز صاحب
این همسایه نا مرد همیشه از نقطه ضعف ملت ما که همانا جهالت است استفاده سو کرده و توانسته در هر مقطع تاریخ از زمان داود خان گرفته تا الحال برای تخریب افغانستان مهره ها را پرورش دهد و حالات را به نفع خود بچرخاند.
ولی با وجود داشتن توانایی خارق العاده استفاده از مکر، فریب و خیانت اداره استخباراتی ISI پاکستان دیده میشود که حالات تغییر کرده و یکی از مهمترین سلاح کار آمد مداخله ISI که جهاد بود نه تنها اینکه این سلاح را از دست داده بلکه بطرف خودش نشانه گرفته شده. نتایج آن دیده میشود .
په پشتو کی وایی ( مکوه په چا چی وبشی په تا)

>>>   Ajmal Hamidi
دست تان درد نکند، واقعا عالی بود لذت بردم و همچنان دلم به حال ما سوخت که از تاریخ هیچ نمی اموزیم،
حالا چند تا پیدا میشود در دفاع از جهاد ومجاهدین و نادرست ثابت کردن و رد محتویات تبصره تان دوهزار دلیل میاورد

>>>   Asghar Mohammad
بهتر است خاموش باشم .

>>>   Ab Hakeemi
دست تان درد نکند استاد خیلی عالی و بجانوشتید موفق باشید ، یادداشت های شما همیشه حاوی ارزش های بلند علمی ، تاریخی و سیاسی بوده است.
دقیقا" ده 80 میلادی برای پاکستان دوره طلایی بود زیرا رقابت های بلکوک سوسیالیزم و امپریالیزم مصیبت برای مردم افغانستان ولی خوش بختی وشهرت برای پاکستان فراموش شده ، عقب مانده وسرکوب شده در سه جنگ هند و پاکستان به ارمغان آورد آنهم از برکت گلبدین و برهان الدین و سایر تیکه داران مصنوعی دین.

>>>   Abdul Rahim Rhimi
من از ابتدا می گفتم هرچه به عنوان رهبر در گذشته و حال بوده و میباشد به عذاب اللهي گرفتار شود زیرا همین ها تحت عناوین کلمه مقدس جهاد ، دین و اسلام با پسوند های اسلامی و اعمال بدتر از اسرائیل هرچه توانستند ملت مارا به بی عزتی کشاندند و پشیمان هم نیستند
امروزه ما شاهد بدرفتاری ها در مقابل مهاجرین خود هستیم و بجز الله متعال هیچ بازخواست گری وجود ندارد اگر حکومت مقتدر و ملی در کشور می‌داشتیم متخطی ها را به میز محاکمه می کشانید

>>>   Ahmad Shah
کسانیکه بر ضد کشور و حکومت خود به آغوش دشمن ازلی خود پناه ببرد همین اهانت و تحقیر برایشان کافی است

>>>   Malalai Ameri
کشوری زمانی تباه و برباد می‌شود که تعداد مردم در بین ملت غلام ،خیانت کار ، جاسوس و وطن فروش باشد همان مثال درخت و تبر است مقصر درجه اول خاینین در افغانستان است که وطن را به خاطری اهداف شوم شان فروختند به عقیده من یگانه مردمی در بین مردم ما از جمله کشور ما بین کشور های جهان است که هیچ علاقه به کشور نداشتند و اینها بالای مادر خود هم رحم نمیکنند چون وطن مادر است که‌در دامان آن. پرورش یافتند پس کشور های دیگر را نباید ملامت کرد من دیده ام آن عده مردم که درک درست از مردم داشتند هر جا که افغان باشد از آنها فرار می‌کنند چون افغان درد سر است غیر از افغان‌های با وجدان که پیدا کردن چنین اشخاص یافتن سوزن از بین گاه است با عرض تاسف

>>>   Mher Kh
قبیله عوغان برای نابودی کشور و مردم ما مورد استفاده اعظم پاکستان قرار گرفته‌. ابتدا حقانیها و گلبدین، بعدش طالبان‌. داود مانند دیگرانش سیاست احمقانه پشتونخواهی را پیش و مردم و کشور ما را تباه ساخت.

>>>   Masood Qasimi
جناب استاد بزرگوار .
نمایی روشن و مستند از نحوه‌ی استفاده ابزاری پاکستان از مهاجرین افغان در طول تاریخ معاصر است. نقش مهاجران افغانستان، نه تنها در مهندسی جغرافیای سیاسی پاکستان، بلکه در توسعه زیرساختی و مشروعیت‌سازی سیاست‌های امنیتی آن کشور، انکارناپذیر است.
اکنون که پاکستان دیگر به آن امتیازها نیاز ندارد، همان مردمی را که روزی وسیله‌ی اعتبار جهانی‌اش بودند، به خشونت و تحقیر از خاکش بیرون می‌راند. این روند، تنها ادامه‌ی همان استراتژی قدیمی‌ست: استفاده حداکثری از بحران افغانستان برای رسیدن به منافع ملی خود، بدون کم‌ترین ملاحظه‌ی انسانی یا تاریخی.
تا زمانی‌که ما از گذشته‌ی خود درس نگیریم و در وحدت ملی تردید کنیم، چنین سوءاستفاده‌هایی نه‌تنها تکرار می‌شود، بلکه عمیق‌تر خواهد شد.

>>>   Sayed T Iqbal
استاد گرامی ، هرگز از محبوبیت و حرمت شما کاسته نخواهد شد اگر یک برنامه ی مستقیم و حضوری طراحی کنید!
مردم این عصر خواننده و محرر خوب نیستند بل شنونده خوب شده اند.

>>>   Abduljan Zahid
کاملا دقیق فرمودید استاد محترم هدف پاکستان نابود کردن روشنفکران ، تحصیل کرده گان، فرهیخته گان سیاسی است تا زمینه تحصیل برای نسل افغانستان به یک آرمان تبدیل شود تا بتواند آن سناریوی نابودی ، تخریب زیرساخت ها ، مکتب ، کلینیک ، سرک شفاخانه و امثال ان را توسط یک نسل محروم از تحصیل با شعار جهاد با تفرقه افگنی ، جنگ های تنظیمی ، قومی و سمتی تطبیق نماید این آیده ها دور از انتظار نیست

>>>   Zahid Quraishi
امروز تمام فرهنگ پاکستانی در کشور تان در حال شکل گیری است دیروز این مهاجرین ابزارپاکستان در پاکستان بود امروز در افغانستان است بخاطر تغییر بافت جمعیتی بخصوص در شمال کشور به ضد فارسی وان ها

>>>   Sayed Noor Akbari
مردم بیچاره و دربدر افغانستان کشورهای همسایه را آباد کردند اکنون که دیگر نیازی ندارند به توهین و تحقیر از کشور های خود این ها را بیرون میکنند .

>>>   Bashir Faqiri
ملت و کشوری که مثل حاکم فعلی زمام دار، داشته، باشد روزش ازین بدتر، میشود، و در آن زمان هم همین نسل گروه ها، به نام جهاد، افغانستان تباه برباد کردن، هزارها شهید ملیون ها مهاجر روی دست مردم بیچاره گزاشتن،

>>>   Rahmatullah Qaderi
متاسفانه که ما از همسایه ها بالاخص پاکستان و ایران خوبی ندیده ایم، اما من هیچ همسایه را ملامت نمی‌دانم، جز خودمان ‌که همیشه تیشه در ریشه های خود میزنیم.
هر قدر که گروه های قومی بجان هم بیافتد و از هم دیگر فاصله بگیرد به همان اندازه پاکستان و امسال آن سود می‌برد. پس بیایید خصومت را کنار بگذاریم و برادر وار زندگی نمایم، تا مشتی گوبنده ای باشد بر دهان دشمنان مان.

>>>   Zia Ibrahimi
خیر ببینید استاد جان واقیعت ها را گفتید
حالا هم ط و پ یکی است فکر میکنند مردم نمی‌دانند خانه های تجملی شأن پراست از همین قسم مردم های خود فروخته واینکه با هند چی کش مکش دارند به خود شأن معلوم است خداوند هدایت شأن کند آن شالله

>>>   Parwiz Ahmadi Qazizada
خوب است افتخار بودن شما را داریم
مردم ما تاریخ ره فراموش کردند
ولی پاکستان و ایران هیچ وقت دوست خوبی برای ملت ما نبوده و همیشه سو استفاده از مردم ما کردند وبس

>>>   Kamwar Zahin
چیز های که شما از دور می‌نویسید، من مهاجر در پاکستان هستم هیچ با تحلیل شما همخوانی ندارد. حتی پیشینه های تاریخی و سیاسی هم که عنوان کرده اید.

>>>   احمد خالد صافی
هیچ وقت پاکستان اراده انسانی و همسایگی را بجای نکرده
فقط منبع فتنه و نفاق و تروریسم بوده
چرا سرمایداران را دیپورت نمی کند به خاطر که میلیارد ها دلار سرمایه فرار میکند
چون که مدیریت درست تجارتی و روابط ما ضعیف است همه بدبختی ها متوجه ماست

>>>   Pamir Sangshekan
با تایید این نوشته ، و در سوی دیگر داخل افغانستان رژیم دست نشانده روس ها هم از هیچ نوع جنایت پرهیز نکردند هزاران انسان بیگناه را به نام های مختلف به اتهام های گوناگون متهم و به قتل رساندند، قریه ها و قصبات را بمباران کردند هزاران هزار شهید و معلول بر جا گذاشتند و بالاخره راه شأن را گرفتند و رفتند

>>>   Khaliq Safi
همین لحظه اوغانستان که به هزاران سال قبل برگشته کار پاکستانی هایی هوشیار است .
این خاک نفرین و جادو شده است .
صدها سال یک افتخار را ثبت نکرده .
پادشاه ها آورده شدند بخاطر منافع روس‌ تزار انگلیس شوروی آمریکا انگلیس اروپا و حتی ولایت پنجاب .
چوب سوخت جنگ هایی نیابتی دیگران شدن افتخار نیست و نباید گناه را بگردن پاکستان یا روس آمریکا بیندازیم .
یک افتخار را لطفا بنویسید .

>>>   Parwez Mansoor
به نظر من مهاجرین که از پاکستان و ایران به طور وحشیانه و دور از انسانیت اخراج مال و پول شان را گرفتن
باید در نزدیک هر بند آب گردان که در نزدیک این دو کشور ساخته میشود برای شان زمین و خانه داده شود تا به این شکل از این دو کشور ظالم قصد گرفته باشیم

>>>   سیاه سفید
خانه ات اباد که این قصه را کردی
آنچه کرده کی کرده ؟
بیشک سیاستمدار و باسوادان پاکستان کرده
اکنون توی که اینقدر میفهمی و حرف از دوکتورا بین‌المللی میزنی چرا داخل رنگ نمی‌شوی؟
شیخی به زنی فاحشه یی گفت تا مستی
هر لحظه به دام دیگر پا بستی
زن گفت
شیخا هر آنچه گوی هستم
تو چنان که مینمایی هستی ؟
آیا تو ملک سیتز افغان هستی ؟
آیا صاحب دوکتور بین‌المللی هستی ؟
پس چرا در قطار بی‌سوادان ایستاده اید ؟
چرا سیل بین و بی تفاوت از کنار حوادث میگذرید ؟
تا کنون کدام دروازه بین‌المللی را دقالباب کرده اید ؟
زبان بین ملل را تو بلد هستی ادرس ها را تو میدانی سنگ وطن پرستی را تو بر سینه میزنی
تو مانند منی بیسواد منتظر آنی که بیبینیم که قسمت نصیب چه میکند ، خدا مهربان است
یارا چه مردم اپرچونیست هستید که هم در میخ میزنید و هم در نعل کار افغانستان را دانشمندان و فهمیده های افغانستان خراب کرد که جبهه روشن فکران در مقابل جبهه تاریک فکران شکست خورد روشن فکران عیاش. فحاش ، دموی مزاج ، خود خواه ، دماغی ، از خود راضی ، بی کفایت ، آماتوری، در بند لباس ، مد و فیشن ، اصطلاحات غربی هیچ گونه ریخت وطنی و مردمی نداشتند مانند امروز که شما قرار دارید در همین چوکات ات خود را نگهدار تا چند روز دیگر ازین دایره زندیگی دور نشوی که برایت قابل تحمل نیست
میدانم که دور ، دور قروت می‌گردید
اما دلت از شوق و ترس میلرزد
نشود که پای لرزانت بخورد در کوشه تلک لرزان ..... !

>>>   Farzad Ghafoori
«مهاجرین، زمانی سرمایه‌ی امتیازگیری پاکستان بودند؛ امروز باری‌اند که باید دور انداخته شوند. پاکستان به هدفش رسید، ما اما هنوز درگیر تفرقه و ناآگاهی‌ایم. هر قدمی که از هم دور می‌شویم، قدمی‌ست به سوی تسلط بیشتر اسلام‌آباد بر کابل.»

>>>   مسافر خسته
مادرداخل افغانستان بایک گروه که بسیارباهوش درگریبان هستیم شهرتمام اختیاردردست آنهاست شاروالی تقریبا چهارسال میشود درداخل چمن تخارهیچ صلاحیت ندارددوهوتل درداخل چمن است هرشب پنجاه الی شصت نفرمسافرداردبدون تشناب درروی سبزه ها تشناب شانرامیکنندهمه شاروالان ناکام استند

>>>   Fazal Haq Haqani Taj
استاد گرامی رادرود جناج بزرگ وار بنیاد پاکستان بدست انگلیس بعد ازشکست شوروی مسکو کاملن دراخطیار سی آی ای قراردارد تاجای معلوم مشه امریکا درافغانستان بازهم باجورکردن امارات شکست خورده یاکاملن افغانستان دراخطیار خود قرارداد مثلی بعدی امی کساسی کی همکاران شان بودن ازین هاچی مخاهد عیسویت یابجای اسلام دمکراسی سیوم زربه به اقتصاد مهاجرین درخاریج ازطرف امریکا وسلام

>>>   Hedayatullah Noori
دقیقآ جای بسیار تآسف در چهل پنج سال گذشته از هردو طرف بهترین جوانان کادر ورزیده استادان پوهنتون معلم داکتر انجینر مردم عادی در جنگ توسعه طلبی امریکا شوروی را از دست دادیم هنوز هم سگ های وفادار پاکستان ایران عرب های دین فروش امریکا روسیه تلاش دارند که قدرت وبدست سرمایه را کسب کنند

>>>   Ramin Nasrati
قبل از جهادی ها ، شاهان مزدور و خاک فروش زی و زای بودند که سرزمین های مفت را به حکام پنجاب تحفه دادند تا چند صباح حاکم کابل باشند و اگر خلف آن شاهان مزدور خاک فروش دست به کودتای به اصطلاح هفت ثور نمیزدند ، هشت ثور و جهاد و رهبران جهادی هم هیچگاه بوجود نمی آمدند!
داستان مزدوری و بیچاره گی و ذلالت تان را به بخشی از تاریخ حواله نکنید ، بروید تا انتها که ببینید پدران مزدور و خاک فروش تان چه گل ها که به آب نداده اند!

>>>   Raqib Safi
استاد بزرگوار محترم جناب ستیز صاحب با عرض حرمت و معذرت اینها مهاجر نه بلکه فریب خورده ها راشن خورها منافق و رذیل استند در دوران جنگ سرد فرزندان شانرا برای ویرانی افغانستان عزیز می‌فرستادند بعدآ در دوران جمهوریت کرزی صاحب واشرف غنی میامدند زمین برایشان توزیع میشد زمینها فروخته دوباره به کشور کثیف چتلستان کافر آباد رفتند و بعضی شان در سازمان آی اس آی عضویت دارند خوب شد دلم سرشان یخ شد که بادار شان مثل سگ بیرون شان کرد عجب کاری
>>>   افغانستان هیچ وقت جور شدنی نیست یک آن وقت ملت افغانستان از دست خلقی و پرچمی به ستوه آمده بود ملت شب روز دعا مجاهیدین میکرد تا مجاهیدین فیروز شدن حامون خلقی و پرچمی ها به هر بهانه در تنظیمات خود شریک کردن باز ملت از قبل هم بتر شدن طالب آمد باز جنگ حامین رهبران بر سر قدرت بماند دیگه این جنگ را قومی زبانی به ملت تحمیل کردن باز آمریکا طالب را شکست داد باز حامین رهبران قدرت جزیره ساختن تاجیک در بامیان زندگی کرده نمیتوانست هزاره در مزار پنجشیر که دیگه خط قرمز برای تمام اقوام بود در جمهوریت رهبران جنگ سالاران خلقی ها پرچمی ها چپ و راست جمع شده بودن مثال کرکس های لاش خور خلاصه مطلب این ها همه اش در فکر منافع شخصی خود است نقشه میکشن که به چه نقشه باز چه جوری با وجدان با رگ غیرتی یا به اصتلاح از جهلیت شان سو استفاده کند دنیا از ملت افغانستان پر شده هر ظلم که بگی به ملت افغانستان میشه این ها در فکری چی است و نقش برای چی می کشه .....